Eπιτόπιους ελέγχους στο Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Ζακύνθου και την Περιοχή Προστασίας της Φύσης του Κυπαρισσιακού Κόλπου, τις δύο μεγαλύτερες περιοχές ωοτοκίας της Caretta caretta στη Μεσόγειο, πραγματοποίησαν από τις 17 έως τις 20 Ιουνίου 2025 εκπρόσωποι της Σύμβασης της Βέρνης του Συμβουλίου της Ευρώπης, κατόπιν των παρουσιάσεων του MEDASSET – σε συνεργασία με τον ΑΡΧΕΛΩΝ και το WWF Ελλάς – στην 44η Συνεδρίαση της Μόνιμης Επιτροπής της Σύμβασης της Βέρνης (Συμβούλιο της Ευρώπης, 2 Δεκεμβρίου – 6 Δεκεμβρίου 2024). Οι εμπειρογνώμονες βρέθηκαν στην Ελλάδα για την παρακολούθηση της εφαρμογής των Συστάσεων που έχει υιοθετήσει η Διαρκής Επιτροπή της Σύμβασης της Βέρνης προς την χώρα μας σχετικά με την προστασία της θαλάσσιας χελώνας Caretta caretta και τις συνεχιζόμενες απειλές που αντιμετωπίζει το είδος στους μεγαλύτερους βιοτόπους αναπαραγωγής του στη Μεσόγειο.
Σκοπός της αποστολής
Η αποστολή των εμπειρογνωμόνων αποσκοπούσε στην αξιολόγηση της κατάστασης διατήρησης και προστασίας των κρίσιμων βιοτόπων της θαλάσσιας χελώνας Caretta caretta στη χώρα μας, επιδιώκοντας να διαπιστώσει τη συμμόρφωση ή μη με το ισχύον θεσμικό πλαίσιο και τις διεθνείς δεσμεύσεις της Ελλάδας, καθώς και να καταγράψει τα προβλήματα που εξακολουθούν να υφίστανται παρά τις πολυετείς Συστάσεις. Οι επιτόπιοι έλεγχοι έγιναν στο πλαίσιο των ανοιχτών φακέλων:
- Εφαρμογή των Συστάσεων Αρ. 7 (1987) και Αρ. 9 (1987) για την προστασία της θαλάσσιας χελώνας Caretta caretta στον Κόλπο του Λαγανά και,
- Εφαρμογή της Σύστασης Αρ. 174 (2014) για την προστασία της θαλάσσιας χελώνας Caretta caretta, και των παράκτιων τύπων οικοτόπων στον Κυπαρισσιακό Κόλπο.
Η κατάσταση στη Ζάκυνθο
Παρά το γεγονός ότι η υπόθεση του Κόλπου του Λαγανά θα συμπληρώσει 40 έτη παρακολούθησης από τα αρμόδια όργανα της Σύμβασης το 2026, εξακολουθούν να καταγράφονται σοβαρές και χρόνιες παραβάσεις, μεταξύ των οποίων:
- Παράνομες κατασκευές και δραστηριότητες, όπως η παράνομη διάνοιξη δρόμου μεταξύ των παραλιών ωοτοκίας Γέρακα και Δάφνης και οι παράνομες οικοδομικές εργασίες στο Μαραθωνήσι, υπό το πρόσχημα της αποκατάστασης κτιριακού συμπλέγματος. Ειδικά για την υπόθεση στο Μαραθωνήσι, μόλις τον περασμένο Μάρτιο με κατεπείγουσα επιστολή προς την Υπηρεσία Δόμησης του Δήμου Ζακύνθου, οι περιβαλλοντικές οργανώσεις MEDASSET, ΑΡΧΕΛΩΝ και WWF Ελλάς επισημάναμε πως οι υπό εξέλιξη εργασίες στο Μαραθωνήσι απειλούν με σοβαρότατη και άμεση υποβάθμιση την παραλία ωοτοκίας, μέσω της συμπίεσης της άμμου από τα βαριά μηχανήματα, της αλλοίωσης της γεωμορφολογικής σύνθεσης της παραλίας λόγω αναμενόμενης διάβρωσης από τις εκχερσώσεις, της καταστροφής των αμμοθινών, και εν τέλει της σοβαρής όχλησης της ίδιας της διαδικασίας ωοτοκίας. Προκειμένου να αντιμετωπιστεί η μείζονα αυτή απειλή για το προστατευόμενο οικοσύστημα, το MEDASSET και το WWF Ελλάς έχουν προσφύγει στο Συμβούλιο της Επικρατείας.
- Ελλιπής εφαρμογή των μέτρων προστασίας, και ειδικότερα παραβίαση των ορίων ταχύτητας στη θαλάσσια περιοχή, αυξημένα επίπεδα ηχορύπανσης και φωτορύπανσης, καθώς και ανθρώπινη παρουσία στις παραλίες τις νυχτερινές ώρες.
- Παράνομη διέλευση τροχοφόρων σε προστατευόμενες παραλίες και στην περιοχή των αμμοθινών.
- Μη αποκατάσταση του παλαιού ΧΥΤΑ, με τις γνωστές περιβαλλοντικές επιπτώσεις.
- Υπέρβαση της φέρουσας ικανότητας των παραλιών, χωρίς τήρηση του ανώτατου αριθμού επισκεπτών που προβλέπει το προεδρικό διάταγμα του ΕΘΠΖ.
- Καταστροφή των αμμοθινικών οικοσυστημάτων που αποτελούν κρίσιμο στοιχείο για τη βιωσιμότητα των παραλιών ωοτοκίας.
- Μη απομάκρυνση παράνομων κτισμάτων στην περιοχή της Δάφνης.
- Μη απομάκρυνση των επίπλων παραλίας κατά τις νυχτερινές ώρες.
- Όχληση από οργανωμένες δραστηριότητες, όπως η παρακολούθηση θαλάσσιων χελωνών, από πλήθος τουριστικών σκαφών, γεγονός που διαταράσσει τη φυσική συμπεριφορά του είδους.
- Ανεπαρκής φύλαξη και επιτήρηση, καθώς και μη τήρηση των διακρίσεων του θεσμικού πλαισίου ανά ζώνη του ΕΘΠΖ.
Κατά τη διάρκεια της αποστολής στη Ζάκυνθο πραγματοποιήθηκαν συναντήσεις με τις τοπικές αρχές, καθώς και επιτόπιες αυτοψίες τόσο σε πρωινές όσο και σε βραδινές ώρες στις περιοχές: Γέρακας, Δάφνη, Crystal, Καλαμάκι, Λαγανάς και Μαραθωνήσι. Δυστυχώς, η αποσπασματική συμμετοχή ή και απουσία ορισμένων από τους αρμόδιους φορείς είναι ενδεικτική για το σοβαρό πρόβλημα συντονισμού και αποτελεσματικής αντιμετώπισης των διαφόρων προβλημάτων που συνδέονται με τη διαχείριση και προστασία του βιοτόπου. Συγχρόνως, παρά τα διαχειριστικά μέτρα που υλοποιεί η τοπική Μονάδα Διαχείρισης του Οργανισμού Φυσικού Περιβάλλοντος και Κλιματικής Αλλαγής, η διαρκής υποτίμηση της σημασίας των προβλημάτων από το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας, περισσότερο διαιωνίζει παρά επιλύει το υφιστάμενο προβληματικό καθεστώς, διακυβεύοντας ακόμα περισσότερο την κοινώς επιδιωκόμενη προστασία της Caretta caretta. Η αύξηση των φωλιών του είδους που καταγράφηκε από τον ΑΡΧΕΛΩΝ και την τοπική Μονάδα Διαχείρισης αποτελεί μεν ένα θετικό δείκτη, αλλά δεν εξασφαλίζει την ισορροπία του πληθυσμού των θαλασσίων χελωνών, η οποία είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τη διαρκή λήψη μέτρων προστασίας και σίγουρα δεν αποτελεί ικανή και αναγκαία συνθήκη για να προωθήσει το κλείσιμο των ανοιχτών υποθέσεων.
Η κατάσταση στον Κυπαρισσιακό Κόλπο
Αντίστοιχα και για τον ανοιχτό φάκελο του Κυπαρισσιακού Κόλπου, όπου φέτος συμπληρώνονται 11 χρόνια από την υιοθέτηση του Σύστασης Αρ. 174 το 2014 και παρά την έκδοση του Προεδρικού Διατάγματος το 2018, μια σειρά από παραβάσεις εξακολουθούν να καταγράφονται κάθε χρόνο, μεταξύ των οποίων:
- Κατασκευές παράνομων κτισμάτων κατά μήκος της προστατευόμενης παράκτιας ζώνης.
- Συνεχιζόμενη γεωργική χρήση και καλλιέργεια ξενικών ειδών στις παραλίες ωοτοκίας και στις αμμοθίνες, με αποτέλεσμα την καταστροφή των αμμοθινών και τη μη αποκατάστασή τους.
- Αλιεία πολύ κοντά στην ακτή, με αποτέλεσμα τον κίνδυνο εγκλωβισμού των θαλασσίων χελωνών σε δίχτυα.
- Ανεμπόδιστη πρόσβαση οχημάτων στις παραλίες ωοτοκίας και στη ζώνη θινών.
- Μη απομάκρυνση των επίπλων παραλίας κατά τις νυχτερινές ώρες.
- Ανθρώπινη παρουσία κατά τις νυχτερινές ώρες λόγω της ανεπαρκούς φύλαξης.
- Παράνομη κατασκήνωση στο προστατευόμενο δασικό οικοσύστημα.
- Φωτορύπανση που προκαλεί αποπροσανατολισμό των νεοσσών.
Κατά τη διάρκεια της αυτοψίας στον Κυπαρισσιακό Κόλπο οι εμπειρογνώμονες είχαν την ευκαιρία να δουν από κοντά τις πιέσεις που δέχεται ο πυρήνας του βιοτόπου, ενώ δόθηκε έμφαση στην απουσία των συναρμόδιων υπηρεσιών. Και εδώ το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας επικαλέστηκε την αύξηση των φωλιών, σύμφωνα με τα στοιχεία του ΑΡΧΕΛΩΝ. Κατέστη ξεκάθαρο όμως ότι η παρατηρούμενη αύξηση οφείλεται στη μαζική προστασία φωλιών που κάνει ο ΑΡΧΕΛΩΝ από το 1992, και η οποία έχει μειώσει την καταστροφή αυγών (λόγω θήρευσης) από >50% στο 13%. Επομένως ο πληθυσμός εξαρτάται από τα μέτρα προστασίας (conservation dependent) που πρέπει να συνεχιστούν.
Μετά τους ελέγχους, τι;
Η κατάσταση που καταγράφηκε κατά τους επιτόπιους ελέγχους επιβεβαιώνει την αδήριτη ανάγκη για:
- Αυστηρή εφαρμογή του υφιστάμενου θεσμικού πλαισίου, τόσο των Προεδρικών Διαταγμάτων για την προστασία των δύο σημαντικότατων βιοτόπων, όσο και της ευρύτερης περιβαλλοντικής νομοθεσίας.
- Άμεση ενίσχυση των οργάνων που είναι επιφορτισμένα με τη διαχείριση και φύλαξη των περιοχών, και ολοκλήρωση των διαχειριστικών τους σχεδίων, με στόχο την ουσιαστική προστασία των κρίσιμων βιοτόπων της Caretta caretta.
Η Ζάκυνθος αποτελεί έναν από τους πλέον αναγνωρίσιμους τουριστικούς προορισμούς διεθνώς. Ωστόσο, η τουριστική δραστηριότητα οφείλει να συνυπάρχει αρμονικά με την ανάγκη διατήρησης της βιοποικιλότητας και την προστασία ενός είδους παγκόσμιας σημασίας. Η περίοδος αιχμής για τον τουρισμό συμπίπτει με την κρίσιμη περίοδο ωοτοκίας των θαλάσσιων χελωνών.
Ομοίως ο Κυπαρισσιακός Κόλπος, παρά την σημαντικότατη οικολογική του αξία, δέχεται κάθε χρόνο ολοένα και μεγαλύτερη πίεση από ανθρώπινες δραστηριότητες που ασκούνται χωρίς έλεγχο και σχεδιασμό. Η προστασία του Κόλπου είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την διατήρηση της βιοποικιλότητας και της οικολογικής ισορροπίας. Η εφαρμογή των απαραίτητων μέτρων όχι μόνο αποτελεί υποχρέωση για όλους τους εμπλεκόμενους φορείς, αλλά λειτουργεί και προς όφελος της τοπικής κοινωνίας και οικονομίας. Δεν μπορεί να υπάρξει βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη χωρίς σεβασμό στη φύση και στους πολύτιμους κατοίκους της θάλασσας.
Μέσα στο επόμενο διάστημα, θα ολοκληρωθεί η έκθεση των εμπειρογνωμόνων, η οποία αναμένεται να συμβάλει στα απαραίτητα επόμενα βήματα που πρέπει να γίνουν από τις αρμόδιες αρχές, προκειμένου να διασφαλιστεί η επίτευξη των σκοπών προστασίας σε αυτές τις δύο μοναδικές για τη μεσογειακή φύση περιοχές.
