Η βιοποικιλότητα μειώνεται ταχύτερα από ότι σε κάθε άλλη εποχή στην ανθρώπινη ιστορία. Σε συνδυασμό με την πιθανότητα αποτυχίας μετριασμού και προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή και εμφάνισης φυσικών καταστροφών, δημιουργείται ένα επικίνδυνο μίγμα προκλήσεων για την παγκόσμια κοινότητα με σημαντικές οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις:
- Οι φυσικές καταστροφές που προκαλούνται από την υποβάθμιση των οικοσυστημάτων και την κλιματική αλλαγή κοστίζουν ήδη περισσότερα από $300 δισ. ετησίως ενώ περισσότερο από το 50% του παγκόσμιου ΑΕΠ εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τη φύση.
- Η κατάρρευση βασικών υπηρεσιών οικοσυστημάτων, όπως η επικονίαση και η παροχή τροφίμων και ξυλείας, μπορεί να οδηγήσει σε μείωση του παγκόσμιου ΑΕΠ κατά $2,7 τρισ. ετησίως έως το 2030 και να οδηγήσει αρκετές χώρες στη χρεοκοπία.
Η αποτροπή της κατάρρευσης οικοσυστημάτων και η ανάσχεση της απώλειας βιοποικιλότητας απαιτεί συνδυασμό παρεμβάσεων σε όλους τους τομείς οικονομικής δραστηριότητας. Στο ετήσιο μήνυμά του για την Παγκόσμια Ημέρα Βιοποικιλότητας στις 22 Μαΐου, ο ΓΓ του ΟΗΕ κ. Αντόνιο Γκουτέρες τόνισε άλλωστε, την ανάγκη να προχωρήσουμε, πιο γρήγορα, πιο συντονισμένα και πιο δυναμικά για να διασφαλίσουμε ένα βιώσιμο μέλλον για όλους Πρόκειται περί πολυπαραμετρικού εγχειρήματος που περιλαμβάνει τον μετασχηματισμό των αλυσίδων αξίας, την αλλαγή των προτύπων παραγωγής και κατανάλωσης, την μετάβαση στην κυκλική οικονομία, αλλά και εφαρμογή των παγκόσμιων συμφωνιών για το κλίμα ως προς τον μετριασμό και την προσαρμογή στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Όμως, η ανάσχεση της απώλειας βιοποικιλότητας και η αποκατάσταση των οικοσυστημάτων συνδέεται με σημαντικά οφέλη και ευκαιρίες:
- Η αξία των υπηρεσιών που προσφέρονται από τη φύση ανέρχεται παγκόσμια σε τουλάχιστον $125 τρισ. ετησίως.
- Η μετάβαση σε επιχειρηματικά μοντέλα που βάζουν σε προτεραιότητα τη φύση μπορεί να δημιουργήσει ευκαιρίες αξίας $10τρισ. και 395 εκατομμύρια θέσεις εργασίας έως το 2030.
Ανάγκη παγκόσμιας δράσης από κράτη και επιχειρήσεις
Το Παγκόσμιο Πλαίσιο για τη Βιοποικιλότητα μετά το 2020 που υιοθετήθηκε από 188 χώρες στο πλαίσιο της 15ης συνόδου της Διάσκεψης των Μερών (COP15) της Σύμβασης για τη Βιολογική Ποικιλότητα θέτει συγκεκριμένους δεσμευτικούς στόχους για τις κυβερνήσεις, τις τοπικές αρχές και τις κοινωνίες, ώστε να αναλάβουν δράση για την ανάσχεση και την αντιστροφή της απώλειας βιοποικιλότητας έως το 2030. Η επιδίωξη αυτή είναι αντίστοιχη με τον στόχο του 1,5o C για το κλίμα, και αναμένεται να επιφέρει ανατροπές σε ένα ευρύ φάσμα δραστηριοτήτων σε όλους τους τομείς της οικονομίας και της κοινωνίας.
-Με βάση το νέο πλαίσιο οι μεγάλες επιχειρήσεις και τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα θα πρέπει να παρακολουθούν τακτικά, να αξιολογούν και να γνωστοποιούν με διαφάνεια τους κινδύνους, τις εξαρτήσεις και τις επιπτώσεις τους στη φύση και τη βιοποικιλότητα (στόχος 15).
-Παράλληλα, οι επιδοτήσεις δραστηριοτήτων που είναι επιβλαβείς για τη βιοποικιλότητα θα μειώνονται κατά τουλάχιστον $500 δισ. ετησίως (στόχος 18), ενώ προβλέπεται η κινητοποίηση τουλάχιστον $200 δισ. ετησίως προς τις αναπτυσσόμενες χώρες (στόχος 19).
-Το πλαίσιο, επίσης, προβλέπει την υποχρέωση δημοσιοποίησης πληροφοριών σχετικά με τους κινδύνους και τις επιπτώσεις της επιχειρηματικής δραστηριότητας στη φύση. Ήδη, το πλαίσιο Task Force on Nature-related Financial Disclosures (TNFD) και το δίκτυο Science Based Targets Network (SBTN), μπορούν να αξιοποιηθούν από επιχειρήσεις και χρηματοπιστωτικά ιδρύματα ώστε να αξιολογούν, να διαχειρίζονται και να δημοσιοποιούν εκθέσεις για τους κινδύνους και τις ευκαιρίες που σχετίζονται με την προστασία της φύσης.
-Ήδη, ένας αυξανόμενος αριθμός μεγάλων επιχειρήσεων και τραπεζών προχωρά στην υιοθέτηση μεθόδων παραγωγής και κριτηρίων χρηματοδότησης επενδύσεων λαμβάνοντας υπόψη προσεγγίσεις για τη μείωση ή την εξάλειψη των απωλειών στη φύση.
Τι συμβαίνει σε ευρωπαϊκό επίπεδο:
Η Ε.Ε. παίζει ενεργό ρόλο σε διεθνές επίπεδο, συμβάλλοντας στην τήρηση των παγκόσμιων
δεσμεύσεων για την προστασία της φύσης και της βιοποικιλότητας. Τον Ιούνιο του 2022 παρουσίασε την πρόταση νόμου για την αποκατάσταση της φύσης, με την οποία προσήλθε στις διαπραγματεύσεις που προηγήθηκαν της συμφωνίας για το Παγκόσμιο Πλαίσιο για τη Βιοποικιλότητα.
-Σύμφωνα με την πρόταση νόμου για την αποκατάσταση της φύσης, σε κάθε κράτος μέλος θα ισχύουν νομικά δεσμευτικοί στόχοι για την αποκατάσταση της φύσης σε διάφορα οικοσυστήματα που συμπληρώνουν την ισχύουσα νομοθεσία. Στόχος είναι τα μέτρα αποκατάστασης της φύσης να καλύψουν τουλάχιστον το 20% των χερσαίων και θαλάσσιων περιοχών της Ε.Ε. έως το 2030 και, τελικά, να επεκταθούν σε όλα τα οικοσυστήματα που χρήζουν αποκατάστασης έως το 2050.
Τι πρέπει να γίνει σε εθνικό επίπεδο:
-Στην Ελλάδα, η Εθνική Στρατηγική για τη Βιοποικιλότητα καταρτίστηκε το 2014 μαζί με το 5ετές σχέδιο δράσης. Παρότι ήταν ένα σημαντικό πρώτο βήμα στην αντιμετώπιση του προβλήματος, σήμερα χρήζει επικαιροποίησης με βάση τόσο τα νέα δεδομένα, όσο και την ανάγκη κάλυψης εκκρεμοτήτων όπως ο προσδιορισμός των ειδικών ανά τόπο στόχων και μέτρων διατήρησης στις περιοχές Natura 2000.
-Οι εκκρεμότητες αυτές έχουν επιπτώσεις στην ορθολογική και ολοκληρωμένη ανάπτυξη των περιοχών αυτών (βλ. αναλυτικά Special Report ΣΕΒ, “Πρόοδος και προκλήσεις στην εφαρμογή της περιβαλλοντικής νομοθεσίας”, Νοέμβριος 2022).
-Είναι σημαντικό οι επιτρεπόμενες χρήσεις γης να εναρμονίζονται με τις σύγχρονες ευρωπαϊκές αλλά και διεθνείς πρακτικές προστασίας, διατήρησης και βιώσιμης ανάπτυξης και να καταστεί εφικτή η ανάπτυξη επιχειρηματικών δραστηριοτήτων σε συμφωνία με τις ιδιαιτερότητες κάθε περιοχής.
Η επικαιροποιημένη εθνική στρατηγική για τη βιοποικιλότητα θα πρέπει να διευκολύνει τη μετάβαση των επιχειρήσεων στο νέο πλαίσιο προσδιορισμού των εξαρτήσεών τους από τη φύση και δημοσιοποίησης πληροφοριών σχετικά με τις επιπτώσεις της δραστηριότητάς τους στη βιοποικιλότητα.
Ανάγκη ενημέρωσης των επιχειρήσεων
-Η προστασία της βιοποικιλότητας εξελίσσεται σε πρωτεύων ζήτημα βιωσιμότητας και η
επικαιροποίηση της εθνικής στρατηγικής είναι ένα πρώτο και απαραίτητο βήμα. Όμως οι σημαντικές αλλαγές που συνεπάγονται οι στόχοι που θεσπίζονται σε ευρωπαϊκό και παγκόσμιο επίπεδο αλλάζουν τα δεδομένα και για τις επιχειρήσεις, καθιστώντας κρίσιμη την ενημέρωσή τους.
-Ενδεικτικά αναφέρεται η υποχρέωση παρακολούθησης, αξιολόγησης και γνωστοποίησης των κινδύνων, εξαρτήσεων και επιπτώσεων τις δραστηριότητάς τις για τη βιοποικιλότητα (στόχος 15), ο προσδιορισμός και η σταδιακή εξάλειψη κινήτρων και επιδοτήσεων που πλήττουν τη βιοποικιλότητα (στόχος 18), η αύξηση τις χρηματοδότησης για δράσεις προστασίας τις (στόχος 19), αλλά και στόχοι που αφορούν τις βασικές αλυσίδες αξίας (τρόφιμα, γεωργία, ιχθυοκαλλιέργεια, υλοτομία, ενέργεια, εξόρυξη).
Παγκόσμιοι στόχοι για τη βιοποικιλότητα
Η αντιμετώπιση των προκλήσεων και των κινδύνων που σχετίζονται με τη φύση και τη βιοποικιλότητα, έχει ενταχθεί σε ένα διεθνές πλαίσιο από το 1993, μέσω της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για τη Βιολογική Ποικιλότητα.
Η σύμβαση αυτή αποτυπώνει την παγκόσμια συστράτευση για την προστασία και διατήρηση της φύσης, τη βιώσιμη χρήση των συστατικών της και τη δίκαιη κατανομή των οφελών που προκύπτουν από τη χρήση γενετικών πόρων (Πλαίσιο 1). Η διαμόρφωση του πλαισίου και των στόχων πραγματοποιείται από τη Διάσκεψη των Μερών (COP), κατά αντίστοιχο τρόπο με τη Διάσκεψη των Μερών της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για το Kλίμα (UNFCCC). Τον Δεκέμβριο του 2022 στο πλαίσιο της 15ης συνόδου της Διάσκεψης των Μερών (COP15) της Σύμβασης για τη Βιολογική Ποικιλότητα, υιοθετήθηκε από 188 χώρες το Παγκόσμιο Πλαίσιο για τη Βιοποικιλότητα μετά το 2020.
Το πλαίσιο αυτό θέτει τέσσερεις βασικούς στόχους για το 2050 και 23 επιμέρους στόχους για το 2030 (Δ2), επιδιώκοντας να κινητοποιήσει τις κυβερνήσεις, τις τοπικές αρχές και τις κοινωνίες, ώστε να αναλάβουν δράση για την ανάσχεση και την αντιστροφή της απώλειας βιοποικιλότητας, συμβάλλοντας έτσι στους τρεις πρωταρχικούς στόχους της Σύμβασης για τη Βιολογική Ποικιλότητα και σε εκείνους των πρωτοκόλλων της (βλ. Πλαίσιο 1) με ισορροπημένο τρόπο.
Το Παγκόσμιο Πλαίσιο για τη Βιοποικιλότητα μετά το 2020 αναμένεται να επιφέρει σημαντικές αλλαγές σε ένα ευρύ φάσμα δραστηριοτήτων σε όλους τους τομείς της οικονομίας και της κοινωνίας. Όπως η Συμφωνία του Παρισιού το 2015 οδήγησε σε ένα μεγάλο κύμα δράσης για το κλίμα τα επόμενα χρόνια, οι 23 στόχοι του νέου πλαισίου για τη βιοποικιλότητα θα επιταχύνουν τις αλλαγές στις εφαρμοζόμενες πολιτικές και θα αλλάξουν τα δεδομένα στον τρόπο λειτουργίας των επιχειρήσεων. Ήδη, ένας αυξανόμενος αριθμός μεγάλων επιχειρήσεων και τραπεζών προχωρά στην υιοθέτηση μεθόδων παραγωγής και κριτηρίων χρηματοδότησης επενδύσεων λαμβάνοντας υπόψη προσεγγίσεις για τη μείωση ή την εξάλειψη των απωλειών στη φύση.
Η κορωνίδα της συμφωνίας που επιτεύχθηκε είναι η συμπερίληψη ενός παγκόσμιου στόχου για την ανάσχεση και αντιστροφή της απώλειας βιοποικιλότητας έως το 2030. Η επιδίωξη αυτή είναι ισοδύναμη με τον στόχο του 1,5oC για το κλίμα. Παράλληλα, ο στόχος για αποκατάσταση του 30% των περιοχών υποβαθμισμένων χερσαίων, υδάτινων, παράκτιων και θαλάσσιων οικοσυστημάτων έως το 2030 (στόχος 2) ικανοποίησε το σχετικό αίτημα πολλών χωρών, αυξάνοντας σημαντικά την παγκόσμια φιλοδοξία για την αποκατάσταση της φύσης.
