Το τελευταίο χρονικό διάστημα οι συζητήσεις γύρω από την «πράσινη» πυρηνική ενέργεια έχουν ενταθεί, με τον Δασολόγο – Περιβαλλοντολόγο Mελετητή, Ελευθέριο Σταματόπουλο να παρουσιάζει έκθεση για το αν αποτελεί λύση στο ενεργειακό ζήτημα ή επιπλέον πρόβλημα εφιαλτικής ρύπανσης.
Στο μέσο της ενεργειακής κρίσης που πλήττει και την χώρα μας άρχισε να ακούγεται ενορχηστρωμένα και πάλι, μετά από πολλά χρόνια, η «πράσινη» πυρηνική ενέργεια.
Το άκουσα ως άποψη, από αρχηγό ενός μικρού Ελληνικού κόμματος.
Δεν θα ανησυχούσα αν δεν άκουγα να επαναλαμβάνει τα ίδια ή σχεδόν τα ίδια και ο Έλληνας Πρωθυπουργός. Μου προξένησε πολύ μεγάλη έκπληξη λόγω των παλαιότερων θέσεών του όταν δεν ήταν Πρωθυπουργός.
Κατά την συνάντηση που αφορούσε την συμφωνία Μητσοτάκη-Μακρόν για την προμήθεια φρεγατών και πολεμικών αεροσκαφών Rafalle, ο Έλληνας πρωθυπουργός αναφέρθηκε παρεπιπτόντως και στην πυρηνική ενέργεια και άμεσα υποστήριξε την πολυδιαφημιζόμενη λογική της «καθαρής ενέργειας» για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής.
Τι είναι η πυρηνική ενέργεια;
Η πυρηνική ενέργεια είναι αυτή που υπάρχει μέσα σε έναν πυρήνα ατόμου και μπορεί να ελευθερωθεί μέσω δύο πυρηνικών διεργασιών. Τη σύντηξη και τη σχάση. Η απελευθέρωση αυτή γίνεται ελεγχόμενα (στην περίπτωση του πυρηνικού αντιδραστήρα) μέσω διάσπασης βαρέων πυρήνων (π.χ. του ουρανίου).
Τα αναφερόμενα ως κύρια πλεονεκτήματα της πυρηνικής ενέργειας είναι η παραγωγή ενέργειας με χαμηλό κόστος (αν και αυτό ελέγχεται), και οι πολλές εφαρμογές σε θεματικές πυρηνικής ιατρικής και γενικότερα στις επιστήμες (π.χ. ραδιοχρονολόγηση).
Τα μειονεκτήματα εστιάζονται στα πυρηνικά ατυχήματα, τα πυρηνικά απόβλητα, τις επιπτώσεις στο φυσικό περιβάλλον και την ανθρώπινη υγεία, και στην κατασκευή πυρηνικών όπλων.
Στο σημείο αυτό νομίζουμε ότι είναι αναγκαίο να κάνουμε μία παρατήρηση. Σε όλες τις υπόλοιπες διαδικασίες παραγωγής ενέργειας, αν κάτι δεν πάει καλά, τότε η διαδικασία παραγωγής απλά… σταματάει.
Όταν όμως στην διαδικασία παραγωγής ενέργειας μέσω πυρηνικού αντιδραστήρα «κάτι δεν πάει καλά», τότε η διαδικασία γίνεται ανεξέλεγκτη με εφιαλτικές πάντοτε συνέπειες.
Πολλοί υποστηρίζουν ότι η εγκατάσταση πυρηνικών αντιδραστήρων στην Ελλάδα θα διασφάλιζε ενεργειακή αυτονομία και ανεξαρτησία με αποτέλεσμα να μην χρειαζόταν να εισαχθεί ενέργεια από το εξωτερικό. Ωστόσο αυτό μοιάζει εντελώς αδύνατο λόγω του σεισμογενούς γεωλογικού υποβάθρου της Χώρας.
Μερικές προκαταρκτικές έννοιες
Πριν προχωρήσουμε στην συζήτησή μας ας εξηγήσουμε μερικές επιστημονικές έννοιες.
- Η βιοσυγκέντρωση μιας τοξικής ουσίας
Είναι εκείνο το φαινόμενο κατά το οποίο παρατηρείται αύξηση της συγκέντρωσης μιας τοξικής ουσίας στο σώμα των οργανισμών από τη μεταφορά της στην τροφική αλυσίδα.
Δηλαδή αν παρατηρηθεί μια συγκέντρωση τοξικής ουσίας στα φυτά, θα παρατηρηθεί μεγαλύτερη στα φυτοφάγα ζώα, ακόμα πιο μεγάλη στα σαρκοφάγα και τη μεγαλύτερη βιοσυγκέντρωση θα παρατηρήσουμε στα ανώτερα σαρκοφάγα ζώα.
Το πρόβλημα λοιπόν είναι ότι όσο αφορά τα ανώτερα σαρκοφάγα ζώα και στον άνθρωπο η συγκέντρωση της τοξικής ουσίας μπορεί να φτάσει να είναι 1000-1 εκατ. φορές μεγαλύτερη σε σχέση με τη συγκέντρωση στους οργανισμούς του πρώτου τροφικού επίπεδου.
- Η Πυρηνική ενέργεια.
Η πυρηνική ενέργεια είναι λοιπόν σήμερα και πάλι στη «μόδα». Έχουν γίνει γι’ αυτήν πολλές συζητήσεις και υπάρχουν αρκετές εμπειρίες για τις επιδράσεις της.
Η ενέργεια αυτή είναι αποτέλεσμα της σχάσης του ουράνιου 235 (U – 235). Η σχάση διασπά το ουράνιο σε διάφορα άλλα ραδιενεργά άτομα και νετρόνια. Τα νετρόνια αυτά μπορούν να βομβαρδίσουν γειτονικά μόρια του U – 235 και να συνεχίσουν τη σχάση. Όλη η διαδικασία συνοδεύεται με παραγωγή ενέργειας και έλλειμα μάζας.
Όμως η ενεργειακή αποδοτικότητα του πυρηνικού αντιδραστήρα είναι κατώτερη από την αποδοτικότητα των σταθμών άνθρακα και του πετρελαίου. Ένας αντιδραστήρας «χάνει» γενικά 1,5 φορές περισσότερη ενέργεια από όση χάνει ένας αντίστοιχος θερμικός σταθμός.
Αυτό γιατί από την ατομική ενέργεια παίρνουμε θερμική ενέργεια, που είμαστε αναγκασμένοι να την μετατρέψουμε σε κινητική και στην συνέχεια σε ηλεκτρική ενέργεια. Έτσι στο «διάστημα» των μετατροπών αυτών χάνεται το 80-90% της αρχικής ενέργειας προς το περιβάλλον με τη μορφή κυρίως θερμότητας.
Το ποσό μάλιστα αυτής της θερμότητας είναι αρκετά μεγάλο και συνεχές έτσι ώστε να δημιουργούνται και τεράστια προβλήματα θερμικής ρύπανσης σε ποτάμια που συνήθως χρησιμοποιούνται για την αέναη ψύξη του αντιδραστήρα.
Τα ραδιενεργά άτομα που αποτελούν τα αποτελέσματα της σχάσης του U 235 είναι : καίσιο 137, ξένο 133 – 135, ιώδιο 131, κρυπτό 85, στρόνιο 90 κ.λ.π.
Εδώ πρέπει να σημειωθεί ότι η ραδιενέργεια ενός σώματος μειώνεται εκθετικά με το χρόνο.
Δηλαδή ελαττώνεται στο μισό μετά από ένα χρονικό διάστημα. Αυτός ο χρόνος ποικίλει ανάλογα με το σώμα και λέγεται ημιζωή του σώματος.
OΙ ημιζωές ποικίλουν ανάλογα με το ραδιενεργό άτομο. Αρχίζουν από ένα δευτερόλεπτο και φτάνουν μέχρι και τα 4,5 δισ. Χρόνια!!! Ας δούμε μερικές ημιζωές των κυριότερων ατόμων που παράγονται από τις ατομικές εκρήξεις (ή υπάρχουν στη φύση).
| Τα κυριότερα παραγόμενα άτομα από τις πυρηνικές εκρήξεις | Χρόνια ημιζωής |
| Κρυπτό 84
Τρίτιο Στρόνιο 90 Καίσιο 137 Πλουτώνιο Ιώδιο 129 Ουράνιο 235 |
10
12 25 33 24.000 17 εκατ. χρόνια 4,5 δις χρόνια |
Όλα αυτά τα άτομα ακτινοβολούν προς το περιβάλλον (την ενέργεια τους). Όμως αυτή η εξωγενής ακτινοβολία δεν είναι τόσο σημαντική όσο η επίδραση της ακτινοβολίας στον άνθρωπο όταν μέσω της τροφικής αλυσίδας τα άτομα αυτά μπουν μέσα στο ανθρώπινο σώμα.
Όταν τα ραδιενεργά άτομα μπουν στο σώμα των ζωντανών οργανισμών (και του ανθρώπου) προσβάλλονται από αυτήν, τα ίδια τα κύτταρα του ανθρώπου (κυρίως απ’ ευθείας το γενετικό υλικό) και προκαλείται συχνά καρκίνος ή συχνότερα λευχαιμία ή γενετικά προβλήματα με παραμόρφωση νεογέννητων παιδιών και ζώων.
Τα αποτελέσματα βέβαια είναι δύσκολο να μετρηθούν μια και δεν εκδηλώνονται όλα πάντοτε άμεσα. Έχουν όμως επισημανθεί μεγαλύτερες συχνότητες των παραπάνω φαινομένων ή ασθενειών κοντά σε πυρηνικά εργοστάσια ή σε μεταλλωρύχους σε ορυχεία ουράνιου.
Βέβαια υπάρχει και φυσική ραδιενέργεια που δρα και αυτή με τη μορφή ακτινοβολίας. Τα άτομα όμως που εκπέμπουν δεν είναι ποτέ στη φύση σε άμεση επαφή με ζωντανούς οργανισμούς. Η τεχνητή ραδιενέργεια είναι πολύ πιο επικίνδυνη, γιατί είναι συγκεντρωμένη και έρχεται σε άμεση επαφή με τους ζωντανούς οργανισμούς.
Μάλιστα από την τεχνητή ραδιενέργεια, παράγονται δύο στοιχεία που μπορούν να συμμετέχουν άμεσα σε βιοχημικές αντιδράσεις στους ζωντανούς οργανισμούς.
Αυτά τα στοιχεία είναι το Στρόνιο 90 που αντικαθιστά το ασβέστιο στους ζωντανούς οργανισμούς και το Καίσιο 137 που αντικαθιστά το ποτάσιο.
Σε αυτή την περίπτωση τα άτομα του στρόνιου και καισίου βομβαρδίζουν από κοντά, τα γειτονικά κύτταρα του ζωντανού οργανισμού.
Στην περίπτωση αυτή εμφανίζεται έκδηλα το φαινόμενο της βιοσυγκέντρωσης μιας τοξικής ουσίας, ιδιαίτερα στο τέλος της τροφικής αλυσίδας που βρίσκεται ο άνθρωπος (1000 – 1 εκατ. φορές μεγαλύτερη στα πουλιά και τα ψάρια μιας περιοχής, από ότι στο νερό της ίδιας περιοχής).
Πρέπει να συμπληρωθεί ότι δεν υπάρχει μικρή και μεγάλη ραδιενεργή δόση για τους ζωντανούς οργανισμούς.
Οσοδήποτε μικρή κι αν είναι η δόση μπορεί να προκαλέσει δραστικά αποτελέσματα. Κι αυτό γιατί αυτή η “εσωτερική” ραδιενέργεια προκαλεί μεταλλάξεις.
Τι σημαίνει αυτό;
Κάθε κύτταρο έχει στον πυρήνα του καταγεγραμμένες βιοχημικά όλες τις γενετικές πληροφορίες και (φυσικά) τις οδηγίες λειτουργίας του ίδιου του κύτταρου.
Όλες οι πληροφορίες είναι καταγραμμένες στα μόρια των νουκλεϊνικών οξέων. Όταν λοιπόν ένα κύτταρο διαιρείται, τα μόρια που φέρνουν αυτές τις πληροφορίες χωρίζονται κι αυτά, έτσι ώστε τα κύτταρα που θα προκύψουν να έχουν τις ίδιες γενετικές πληροφορίες που είχε το πρώτο κύτταρο.
Ένα λάθος στην αντιγραφή μπορεί να μην προκαλέσει δυσάρεστες ή μοιραίες συνέπειες ή και το αντίθετο, ανάλογα με τη θέση που θα γίνει το λάθος.
Ας υποθέσουμε ότι συντάσσουμε ένα απλό μήνυμα (για παράδειγμα):
«Οι δύτες ανέσυραν τα πτώματα».
Στο μήνυμα αυτό ας πούμε ότι το γράμμα «θ» αντικαθιστά κάποιο γράμμα της φράσης.
Σε όποια θέση κι αν μπει το γράμμα «θ» δεν θα προκαλέσει ουσιαστική σύγχυση. Το μήνυμα θα φτάσει ελαφρώς τροποποιημένο αλλά κατανοητό.
Εκτός αν αντικατασταθεί το γράμμα «δ» με την λέξη «θ» στη λέξη «δύτες».
Τώρα το μήνυμα αλλάζει αμέσως.
Τώρα το μήνυμα έγινε:
«Οι θύτες ανέσυραν τα πτώματα»
Έγινε λοιπόν κατανοητό ότι η σύγχυση δεν εξαρτάται από την αντικατάσταση του γράμματος «δ», αλλά από την θέση που θα γίνει η αντικατάσταση.
Ακριβώς το ίδιο φαινόμενο μπορεί να παρατηρηθεί σε έναν ζωντανό οργανισμό. Να μεταλλαχθεί δηλ. το μήνυμα του ίδιου του γενετικού κώδικα των κυττάρων με προσρόφηση ακόμα και ελάχιστων ραδιενεργών κυττάρων.
Να γιατί στη «μεταλλακτική» δράση δεν υπάρχει minimum τιμή ή «τιμή – κατώφλι».
Ένα μόνο κύτταρο ενός ιστού μπορεί να προκαλέσει κυριολεκτικά την καταστροφή του ζωντανού οργανισμού.
Αν αντικατασταθεί ένα κύτταρο ασβεστίου από Στρόνιο 90 σε ένα οστό ενός παιδιού θα βομβαρδίζει από κοντά τον μυελό των οστών για πολλά χρόνια. Αν μεταλλαχτεί ένα μόνο κύτταρο στον μυελό των οστών του ανθρώπου (που παράγει τα λευκά αιμοσφαίρια με μεγάλη συχνότητα) τότε θα μεταφέρει γρήγορα την προσβολή στα δύο κύτταρα «παιδιά του».
Τα δύο νέα κύτταρα στα 4 επόμενα κ.λ.π.
Μετά λίγα χρόνια θα εκδηλωθεί σχεδόν με μαθηματική ακρίβεια λευχαιμία ή ένας άλλος καρκίνος αν προσβληθεί ένας άλλος ιστός με γρήγορη κυτταρική διαίρεση.
Τα ίδια μπορούν να συμβούν σε ένα σπερματοζωάριο. Τότε το παιδί που θα γεννηθεί θα είναι ήδη παθολογικό ή αλλοιωμένο.
Πέρα από τους κινδύνους των μεταλλάξεων στους ζωντανούς οργανισμούς έχουμε και άλλους άμεσους κινδύνους.
Αυτοί είναι τριών ειδών:
- Της εξόρυξης
- Της λειτουργίας των αντιδραστήρων και
- Των απόβλητων
Κατά τη φάση της εξόρυξης, οι μεταλλωρύχοι είναι εκτεθειμένοι σε μεγάλες ποσότητες ραδιενέργειας από ραδόνιο. Το ραδόνιο είναι αέριο που αφθονεί στα ορυχεία (το υλικό που εξορύσσεται είναι οξείδιο του ουρανίου).
Σήμερα ξέρουμε ότι το 50% των μεταλλωρύχων πεθαίνει από καρκίνο του πνεύμονα, ενώ από τους υπόλοιπους, το 80% από κάποια πνευμονική πάθηση.
Άλλο πρόβλημα της εξόρυξης (σε υπαίθρια τώρα ορυχεία) είναι η ραδιενεργός άμμος που με την διάβρωση διασπείρεται σε όλες τις κατευθύνσεις. Αυτή η ραδιενεργός άμμος περιέχει ράδιο και θόριο 230, που έχουν ημιζωή ογδόντα χιλιάδες χρόνια!!!
Είναι σαφές νομίζουμε ότι δεν θα μπορέσουμε, με επιτυχία, για πολλά χρόνια να προφυλαχτούμε από τη ραδιενεργό άμμο.
Κατά τη διάρκεια της φυσιολογικής λειτουργίας ενός αντιδραστήρα ξεφεύγει ούτως ή άλλως μια ποσότητα ραδιενέργειας.
Αυτό γιατί μερικά στοιχεία μπορούν να περνούν στο νερό της ψύξης (μπορούν να διαπεράσουν και τα μέταλλα).
Ακόμα τα στοιχεία που περιέχουν ουράνιο σε ένα αντιδραστήρα, είναι ανάγκη μετά από κάποιο χρονικό διάστημα να αντικαθίστανται από άλλα καινούργια. Τα χρησιμοποιημένα στοιχεία όμως περιέχουν σημαντικές ποσότητες ουράνιου 235 και πλουτώνιου που μπορούν επίσης να διασπαστούν.
Μάλιστα αυτά τα στοιχεία εκπέμπουν μεγάλη ποσότητα θερμότητας και λιώνουν αν δεν υποβληθούν σε διαρκή τεχνητή ψύξη.
Βέβαια μεταφέρονται σε ειδικά εργοστάσια που επεξεργάζονται όλα τα πυρηνικά απόβλητα.
Όμως επειδή περιέχουν στοιχεία με μεγάλους χρόνους «ημιζωής» πρέπει στα εργοστάσια αυτά να ψύχονται για χιλιετίες !!!!
Πιστεύετε ότι αυτό μπορεί να συνεχιστεί για ολόκληρους αιώνες ή χιλιετίες ;
Ένας σεισμός, ένας πόλεμος ή ένα ατύχημα θα αρκούσαν για να δηλητηριαστεί ολόκληρο το γλυκό νερό της γης (για τέτοιες ποσότητες μιλάμε).
Παρ’ όλα αυτά μπορούμε να στερεοποιήσουμε τα απόβλητα αυτά, αλλά η διαδικασία παράγει πολύ μεγάλες ποσότητες Κρυπτού 85 που είναι επίσης πολύ επικίνδυνο αέριο.
Η τελευταία προσπάθεια να ξεφορτωθούμε τα πυρηνικά απόβλητα έγινε με την τοποθέτηση τους σε κυλινδρικά μεταλλικά δοχεία και …ρίψη τους στην θάλασσα. Η αντοχή όμως αυτών των δοχείων είναι πολύ μικρή σε σχέση με τις χιλιετίες που πρέπει να αντέξουν.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το πιο σημαντικό πρόβλημα από τους ατομικούς σταθμούς παρουσιάζουν τα πυρηνικά απόβλητα. Γενικότερα όμως η πυρηνική ενέργεια μοιάζει να περνάει πολύ τους ανθρώπινους χρόνους και τις αντίστοιχες ανθρώπινες διαστάσεις.
Έτσι φαντάζει ως μία ενέργεια εφιαλτική, ιδιαίτερα γιατί τελικώς δεν έχουμε πράγματι την τεχνολογία να την ελέγξουμε με απόλυτη ασφάλεια.
Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι πρέπει να ριχτούμε στην έρευνα για να παράγουμε νέα τεχνολογία, για να ελέγξουμε την πυρηνική ενέργεια κι αυτό γιατί μέχρι να πετύχουμε αυτήν την τεχνολογία, ο πλανήτης θα έχει νεκρωθεί από κάθε ζωή.
Άλλωστε είναι παράλογο να προσπαθείς να αναπτύξεις τεχνολογία, για να πάρεις ενέργεια από μια διαδικασία που στην ουσία δεν μπορείς να ελέγξεις φυσικά.
Δηλαδή μια ενέργεια που δεν έχει καμιά σχέση με κάποιο οικοσύστημα, άρα δεν υπόκειται σε καμιά αναδραστική οικολογική διαδικασία.
Όλα αυτά, τη στιγμή που θα μπορούσαμε να είχαμε εξοικονομήσει τεράστιες ποσότητες ενέργειας από τις γνωστές μέχρι σήμερα ήπιες μορφές ενέργειας.
Τις πηγές με τις οποίες ο άνθρωπος έχει μια αρχέγονη αρμονική σχέση.
Το πιο σημαντικό είναι ότι όταν κάτι δεν θα πάει καλά στη διαδικασία της δέσμευσης μιας ήπιας μορφής ενέργειας, τότε η διαδικασία αυτόματα σταματάει. Αντίθετα αν κάτι δεν πάει καλά στη διαδικασία της παραγωγής της ατομικής ενέργειας τότε τα αποτελέσματα θα είναι εφιαλτικά.
Δρ Ελευθέριος Σταματόπουλος
Δασολόγος – Περιβαλλοντολόγος Μελετητής
Ecologie générale, Université XI de PARIS
