Στην ρουμανική οργάνωση ARA – the Association (Architecture. Restoration. Archaeology) απονέμεται το πρώτο Βραβείο Ευρωπαίων Πολιτών «Κώστας Καρράς» για την Διασφάλιση Aπειλούμενης Κληρονομιάς / Costa Carras European Citizens Award for the Safeguard of Endangered Cultural and Natural Heritage, για την πρωτοποριακή δουλειά της στη κινητοποίηση πολιτών στην χώρα για την προστασία και προώθηση της Roșia Montană, στην περιοχή της Τρανσυλβανίας (Ρουμανία).
Το Βραβείο θεσμοθετήθηκε φέτος από την Europa Nostra και την ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ Περιβάλλοντος και Πολιτισμού στην μνήμη του Κώστα Καρρά, εμβληματικής φυσιογνωμίας στην προστασία του περιβάλλοντος και της πολιτιστικής κληρονομιάς στην Ελλάδα και διεθνώς. Ιδρυτικοί Εταίροι είναι το Ίδρυμα Α.Γ. Λεβέντη, το Οικονομικό Φόρουμ των Δελφών και το European Investment Bank Institute.
Η Τελετή Απονομής του Βραβείου θα πραγματοποιηθεί στο πλαίσιο του Delphi Economic Forum στις 26 Απριλίου στους Δελφούς, παρουσία της Α.Ε. της Προέδρου της Δημοκρατίας Κατερίνας Σακελλαροπούλου – μια ιδιαίτερη τιμή που καταδεικνύει τη σημασία της κοινωνίας των πολιτών στην ουσιαστική λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος.
Η κριτική επιτροπή που ομόφωνα και με ενθουσιασμό συμφώνησε για τον πρώτο νικητή του Βραβείου Ευρωπαίων Πολιτών “Κώστας Καρράς” για τη Διασφάλιση Απειλούμενης Κληρονομιάς, δήλωσε: «Από την ίδρυσή της το 2006, η οργάνωση της κοινωνίας των πολιτών ARA ( Architecture. Restoration. Archaeology.) από τη Ρουμανία, διαδραμάτισε αποφασιστικό ρόλο στο συντονισμό της εκστρατείας για τη διάσωση της Roșia Montană με το απειλούμενο τοπίο και την πολιτιστική κληρονομιά της. Με πολύ μέτρια οικονομικά μέσα, αλλά με τεράστια κινητοποίηση αφοσιωμένων εθελοντών -σε τοπικό, εθνικό και διεθνές επίπεδο- κατάφεραν να πείσουν τις ρουμανικές αρχές να δώσουν προτεραιότητα σε μια βιώσιμη ανάπτυξη με γνώμονα την πολιτιστική κληρονομιά και να υποβάλουν επιτυχώς την αίτηση για την ένταξη του ιστορικού μεταλλευτικού τοπίου της Roșia Montană στον Κατάλογο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO. Η εξειδικευμένη και θαρραλέα εργασία τους είναι πραγματικά υποδειγματική και δίνει έμπνευση στους πολίτες όλης της Ευρώπης να οικειοποιηθούν σθεναρά την πολιτιστική και φυσική τους κληρονομιά και να δεσμευτούν για τη διασφάλισή της.
Αποδίδοντας το πρώτο βραβείο Costa Carras European Citizens Award στην ARA, η Europa Nostra επιθυμεί να επαναλάβει την ισχυρή δέσμευσή της για τον ενστερνισμό και τη διάδοση των αξιών της βιώσιμης ανάπτυξης, η οποία περιλαμβάνει τον απαιτούμενο σεβασμό για την πολιτιστική κληρονομιά και το τοπίο της Ευρώπης, καθώς και τον ζωτικό ρόλο των πολιτών και των τοπικών κοινοτήτων στη λήψη αποφάσεων για το μέλλον των πολιτιστικών τοπίων με τα οποία συνδέονται στενά. Υπογραμμίζει επίσης τη ζωτική σχέση μεταξύ της διατήρησης της πολιτιστικής κληρονομιάς και του σεβασμού του κράτους δικαίου με το δικαίωμα στην πολιτιστική κληρονομιά και σε ένα υγιές περιβάλλον ως θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα.”, πρόσθεσε η κριτική επιτροπή.
Εκπρόσωποι της ARA δήλωσαν για την βράβευσή τους: “Είναι μεγάλο προνόμιο για εμάς που το πρώτο βραβείο στη μνήμη του Κώστα Καρρά, ενός από τους σημαντικότερους πρωτεργάτες της ευρωπαϊκής πολιτιστικής κληρονομιάς, πηγαίνει στη Roșia Montană, την οποία γνώριζε, εκτιμούσε και για τη διατήρηση της οποίας αγωνίστηκε με επιμονή… Πιστεύουμε ότι η φωνή του για την υποστήριξη μιας βιώσιμης ανάπτυξης στη Ρόσια Μοντάνα, όπως υψώθηκε το 2014 στη διάρκεια αποστολής στο πλαίσιο του
προγράμματος “7 Υπό Απειλή”, ακούγεται και πάλι σήμερα, μέσω αυτού του βραβείου. Χαιρόμαστε που τα τελευταία χρόνια αυτό το σενάριο βιώσιμης ανάπτυξης που καθοδηγείται από την πολιτιστική κληρονομιά, όπως το φανταζόταν ο ίδιος ο Κώστας Καρράς τότε, αρχίζει να διαμορφώνεται χάρη σε μια κινητοποίηση που έχει αρχίσει να μεγαλώνει πέρα από τις προσπάθειες της οργάνωσής μας, και που βρήκε πολυάριθμους συμμάχους στην κοινότητα, μεταξύ ειδικών και στις δημόσιες αρχές. Το βραβείο αυτό λοιπόν αξίζει σε μια ευρύτερη ομάδα από τον σύλλογό μας, την ARA, ευρύτερη ακόμη και από τους συμμετέχοντες στο πρόγραμμα «Υιοθετήστε ένα Σπίτι», που περιλαμβάνει ντόπιους, επαγγελματίες, τεχνίτες, εθελοντές, φοιτητές και πολλούς απομακρυσμένους υποστηρικτές”.
Η πολιτιστική σημασία της Roşia Montană
Το τοπίο της Roşia Montană στη δυτική περιοχή των Καρπαθίων, διαμορφώθηκε σταδιακά από την εξόρυξη χρυσού και αργύρου, από προϊστορικά επιφανειακά έργα σε βαθιές υπόγειες στοές, που συνεχίστηκαν στη μεσαιωνική και σύγχρονη εποχή, μέχρι τη δεκαετία του 1970. Στη διάρκεια των αιώνων, οι άποικοι που προέρχονταν από διάφορα μέρη της Ευρώπης δημιούργησαν κοινότητες με μια ενδιαφέρουσα πολιτιστική ποικιλομορφία, για να αναφέρουμε μόνο τα 5 δόγματα (καθολική, ορθόδοξη, ελληνική καθολική, ενωτική, καλβινιστική), των οποίων οι εκκλησίες και τα σπίτια είναι ακόμα μάρτυρες του τρόπου ζωής τους. Όλα τα χαρακτηριστικά της περιοχής – μονοπάτια, δρόμοι, δεξαμενές, κανάλια νερού, περιοχές σφράγισης και η ίδια η Roşia Montană – καταδεικνύουν μια θετική αλληλεπίδραση μεταξύ ανθρώπου και περιβάλλοντος, η οποία έχει οδηγήσει σε ένα από τα πιο αντιπροσωπευτικά τοπία εξόρυξης στην Ευρώπη. Ο χώρος στο σύνολό του και 50 από τα στοιχεία του αναφέρονται ως ιστορικά μνημεία και δύο γεωλογικοί σχηματισμοί ως φυσικά μνημεία. Το 2021 το ιστορικό μεταλλευτικό τοπίο της Roşia Montană συμπεριλήφθηκε ταυτόχρονα στον Κατάλογο Μνημείων Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς και στον Κατάλογο Μνημείων Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς σε Κίνδυνο.
Μια σημαντική απειλή για την τοποθεσία και την τεράστια γύρω περιοχή αποτέλεσε το μεγάλης κλίμακας ανοιχτό έργο εξόρυξης. Η καταστροφή αποσοβήθηκε χάρη στην μαζική κινητοποίηση των πολιτών μαζί με άλλους εθνικούς και διεθνείς οργανισμούς και διάφορες τοπικές ΜΚΟ που υποστήριξαν ένα εναλλακτικό, βιώσιμο, μακροπρόθεσμο αναπτυξιακό έργο βασισμένο στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της περιοχής –το μεταλλευτικό τοπίο, την πολιτιστική και φυσική κληρονομιά.
Η οργάνωση ARA – the Association (Architecture. Restoration. Archaeology) ιδρύθηκε το 2006, συσπειρώνοντας αρχιτέκτονες, αναστηλωτές, αρχαιολόγους, ιστορικούς τέχνης και μηχανικούς που ασχολούνται με την έρευνα της πολιτιστικής κληρονομιάς, οι οποίοι αποφάσισαν να επεκτείνουν τη δραστηριότητά τους για την καλύτερη γνώση, κατανόηση και προστασία της κληρονομιάς αυτής.
Η δραστηριότητα της ARA στη Ρόσια Μοντάνα ξεκίνησε το 2007, σε μια χρονική στιγμή που προετοιμαζόταν ένα νέο και ιδιαίτερα μεγάλο έργο εξόρυξης, η κοινότητα βρισκόταν σε διαδικασία μετεγκατάστασης και η πολιτιστική κληρονομιά βρισκόταν υπό σοβαρή απειλή. Οι πρώτες ενέργειες συμπεριελάμβαναν εκστρατείες άμεσης κινητοποίησης για την διάσωση δύο πολύτιμων και απειλούμενων κοινοτικών κτιρίων, που αναπτύχθηκαν με τη συμμετοχή φοιτητών από αρχιτεκτονικές σχολές και ντόπιους. Αυτό ήταν το σημείο εκκίνησης για μια συνεχή παρουσία στην περιοχή, με δραστηριότητες που συνδυάζουν έρευνα και τεκμηρίωση, εργασίες έκτακτης ανάγκης, διδασκαλία και μετάδοση δεξιοτήτων και γνώσεων, σχεδιασμό και έργα συντήρησης και αποκατάστασης, επικοινωνία και παρουσίαση πολιτιστικής κληρονομιάς και ανάπτυξη συμμετοχικών διαδικασιών / κοινότητας. Τέτοιες δράσεις συνεχίστηκαν έκτοτε, εν μέρει με τη μορφή Θερινών Σχολείων για φοιτητές αρχιτεκτονικής, Εθελοντικών Κατασκηνώσεων και, από το 2012, στο πλαίσιο του προγράμματος «Υιοθετήστε ένα σπίτι στη Roșia Montană».
Το πρόγραμμα «Υιοθετήστε ένα σπίτι στη Roșia Montană», ένα πρόγραμμα πολιτιστικής κληρονομιάς και κοινοτικής διάσωσης και προστασίας, δημιουργεί τη σύνδεση μεταξύ τοπικών ιδιοκτητών ιστορικών κτιρίων, επαγγελματιών της πολιτιστικής κληρονομιάς και δωρητών ή εθελοντών. Όλα τα παραδοσιακά σπίτια, οι εκκλησίες και τα δημόσια κτίρια των ανθρακωρύχων της Roșia Montană και των γειτονικών χωριών βρίσκονται στο επίκεντρο αυτού του προγράμματος, το οποίο έχει ως στόχο την προστασία και την προώθηση του πολύτιμου και θεαματικού ιστορικού περιβάλλοντος της τοποθεσίας, με έμφαση στην κτισμένη κληρονομιά και τη διασφάλιση της φροντίζεται καλά και μεταδίδεται στις μελλοντικές γενιές.
Το πρόγραμμα περιλαμβάνει τη συλλογή πληροφοριών, τη διεξαγωγή δημόσιων παρουσιάσεων και διαβουλεύσεων, το συντονισμό ερευνών και έργων, την παροχή επαγγελματικών συμβουλών, τη διασφάλιση του σχεδιασμού και την αδειοδότηση έργων, την παροχή εκπαίδευσης και την προώθηση της ευαισθητοποίησης για την αξία της διατήρησης της πολιτιστικής κληρονομιάς στην κοινωνία. Ο μακροπρόθεσμος στόχος του προγράμματος είναι να επιφέρει αλλαγές μέσω της δύναμης της κοινότητας και της υποστήριξης εθελοντών ιστορικής διατήρησης, της αποκατάστασης κτιρίων και της ανανέωσης της κοινότητας της Roșia Montană και του περιβάλλοντος χώρου της.
Η Ευρωπαϊκή Κριτική Επιτροπή
Η κριτική επιτροπή του Βραβείου, με πρόεδρο τον Guy Clausse, Εκτελεστικό Αντιπρόεδρο Europa Nostra (Λουξεμβούργο), αποτελείται από ειδικούς στους τομείς της πολιτιστικής κληρονομιάς και της επικοινωνίας: Φανή Μαλλούχου-Tufano, Καθηγήτρια – Συντήρηση, Αποκατάσταση, Διαχείριση Αρχιτεκτονικών Μνημείων και Συνόλων, Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Πολυτεχνείου Κρήτης (Ελλάδα), Paolo Vitti, Aναπληρωτή Καθηγητή, Σχολή Αρχιτεκτονικής Πανεπιστήμιο Notre Dame (Ιταλία), Simone Mizzi, Μέλος Συμβουλίου Europa Nostra (Μάλτα), και Bruno Rossignol, Επικεφαλής Προγράμματος για το Κλίμα και την Πολιτιστική Κληρονομιά – European Investment Bank Institute (Γαλλία).
