Το Εργαστήριο «ΣΩΜΑ» αποτελεί ένα σύγχρονο, πρακτικό και διαδραστικό σεμινάριο, το οποίο απευθύνεται σε εφήβους και αποσκοπεί στην πρόληψη της σεξουαλικής κακοποίησης, μέσω της εξοικείωσής τους με τις έννοιες της συναίνεσης, της προστασίας και της γνώσης του σώματός τους, υπό το πρίσμα της συμπεριληπτικής σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης.
Στο πλαίσιο της συνεργασίας του Σωματείου Εliza – Εταιρία κατά της Κακοποίησης του Παιδιού με το Ταμείο των Ηνωμένων Εθνών για το Παιδί (UNICEF), το εργαστήριο «ΣΩΜΑ» πραγματοποιήθηκε με ομάδα-στόχο εφήβους 12-18 ετών που διαμένουν σε δομές φιλοξενίας αιτούντων άσυλο στην ενδοχώρα[1]. Συγκεκριμένα, επαγγελματίες που εργάζονται σε δομές φιλοξενίας αιτούντων άσυλο στο πλαίσιο του προγράμματος “All Children in Education” – «Όλα τα Παιδιά στην Εκπαίδευση» εκπαιδεύθηκαν πάνω στο επιστημονικό υπόβαθρο, τα εργαλεία και τη μεθοδολογία του εργαστηρίου και στη συνέχεια κλήθηκαν να υλοποιήσουν οι ίδιοι το εργαστήριο. Υπεύθυνος του προγράμματος ήταν ο Χρήστος Γιάννακας, απόφοιτος Ιατρικής Σχολής Αθηνών και Επιστημονικός Συνεργάτης του Σωματείου ΕΛΙΖΑ.
- Περισσότεροι από 100 έφηβοι 12-18 ετών που διαμένουν σε δομές φιλοξενίας αιτούντων άσυλο έμαθαν πως να προστατεύουν το σώμα τους
- Περισσότεροι από 30 επαγγελματίες που εργάζονται σε δομές φιλοξενίας αιτούντων άσυλο απέκτησαν την τεχνογνωσία υλοποίησης του εργαστηρίου
- Έφηβοι από περισσότερες από 10 δομές φιλοξενίας αιτούντων άσυλο οχυρώθηκαν ενάντια στη σεξουαλική κακοποίηση
Η σεξουαλική κακοποίηση των παιδιών στην Ελλάδα
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ), ως σεξουαλική κακοποίηση ορίζεται συνήθως κάθε σεξουαλική δραστηριότητα/πράξη στην οποία λαμβάνει μέρος ένα παιδί το οποίο δεν είναι σε θέση να την κατανοήσει πλήρως, δεν είναι σε θέση να δώσει τη συγκατάθεσή του μετά από ενημέρωση, ή δεν είναι αναπτυξιακά προετοιμασμένο και ως εκ τούτου δεν μπορεί να συναινέσει.
Με βάση την έρευνα BECAN[2], στην Ελλάδα:
- 1 στα 5 παιδιά έχει βιώσει κάποιο περιστατικό σεξουαλικής κακοποίησης
- 9 στις 10 περιπτώσεις παραμένουν χωρίς διάγνωση, προστασία και αντιμετώπιση
Η ανάγκη εκπαίδευσης των παιδιών προσφύγων και μεταναστών & των επαγγελματιών που βρίσκονται κοντά τους
Τα παιδιά προσφυγικού και μεταναστευτικού προφίλ, ιδίως τα ασυνόδευτα παιδιά αποτελούν μια ομάδα με υψηλή πιθανότητα να υποστούν σεξουαλική κακοποίηση. Είναι ευάλωτα να γίνουν θύματα βίας, εκμετάλλευσης και άνισης μεταχείρισης λόγω έλλειψης γονικής προστασίας, λόγω συναισθημάτων φόβου, άγνοιας, και αίσθησης αδυναμίας, που τους εμποδίζουν να καταγγείλουν περιστατικά και να ζητήσουν βοήθεια. Στην πραγματικότητα, συχνά γίνονται στόχοι γι’ αυτούς ακριβώς τους λόγους. Ως εκ τούτου, είναι σημαντικό να ληφθούν μέτρα για τη συστηματική ενημέρωσή τους με φιλικό προς το παιδί τρόπο που λαμβάνει υπόψη τη διάσταση του φύλου, με στόχο την ενδυνάμωσή τους και την ενίσχυση της ψυχικής τους ανθεκτικότητας. Τα άτομα που έχουν λάβει εκπαίδευση σχετική με δεξιότητες προστασίας του εαυτού τους εμφανίζουν μικρότερη πιθανότητα να υποστούν κακοποίηση στο μέλλον. Όσο πιο νωρίς λάβει χώρα μία τέτοια εκπαίδευση και όσο πιο διαδραστικός και σύγχρονος είναι ο τρόπος εκμάθησης, τόσο μειώνεται αυτή πιθανότητα. Χρήσιμο «εργαλείο» σε μία τέτοια προσπάθεια αποτελεί και η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση, την ολιστική εφαρμογή της οποίας ζητά το Εliza, από τη νηπιακή αγωγή (προνήπιο, 4 ετών), έως και το τελευταίο έτος της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης.
Οι κοινωνικές ομάδες που εμφανίζουν τον μεγαλύτερο κίνδυνο για κακοποίηση και επαναθυματοποίηση είναι οι λεγόμενες «ευάλωτες» κοινωνικά ομάδες, όπως προσφυγικοί πληθυσμοί, άτομα στα όρια της φτώχιας, άνθρωποι με εθισμούς, κ.ά.. Καθώς οι επαγγελματίες συχνά δεν είναι εξοικειωμένοι με το πλαίσιο εργασίας με παιδιά προσφυγικού ή και μεταναστευτικού προφίλ και παράλληλα τα ίδια τα παιδιά μπορεί να μην γνωρίζουν την κουλτούρα και το πλαίσιο προστασίας της χώρας στην οποία βρίσκονται, κρίνεται απαραίτητο να παρέχεται επιμόρφωση στους επαγγελματίες, ιδίως σε θέματα σεξουαλικής υγείας και προστασίας από την κακοποίηση, ώστε να διασφαλίζεται η ορθή προσέγγιση και διαχείριση εκ μέρους των επαγγελματιών.
Για τον λόγο αυτό κρίθηκε απαραίτητη τόσο η εκπαίδευση των επαγγελματιών, όσο και η ευαισθητοποίηση/ενημέρωση για την προστασία των παιδιών ενάντια στη σεξουαλική κακοποίηση.
Το Εργαστήριο «ΣΩΜΑ»
Το Εργαστήριο «ΣΩΜΑ» αποτελεί ένα πρακτικό σεμινάριο, το οποίο αποσκοπεί στην εκπαίδευση των εφήβων στην πρόληψη της σεξουαλικής κακοποίησης, μέσω της εξοικείωσής τους με τις έννοιες της συναίνεσης, της προστασίας και της γνώσης του σώματός τους. Περιλαμβάνει σύγχρονα εργαλεία και διαδραστικά παιχνίδια εκμάθησης, υπό το πρίσμα της συμπεριληπτικής σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης. Σχεδιάστηκε από τον Χρήστο Γιάννακα, απόφοιτο Ιατρικής Σχολής, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, και ιδρυτή της ομάδας Meds CAN, σε συνεργασία με τη Μονάδα Φροντίδας για την Ασφάλεια των Παιδιών – Νοσοκομείο Παίδων «Π. & Α. Κυριακού», και με τη στήριξη του Εliza.
Το «ΣΩΜΑ» σχεδιάστηκε λαμβάνοντας υπόψη πως στον πυρήνα της πρόληψης της σεξουαλικής κακοποίησης βρίσκεται η γνώση του σώματος. Με τη γνώση του σώματος, το άτομο είναι σε θέση να γνωρίζει τα όρια του και να έχει έλεγχο του εαυτού του, με τελικό στόχο: την προστασία του. Επιπλέον, η εφηβεία είναι στενά συνυφασμένη με την έναρξη της σεξουαλικής ζωής. Είναι συνεπώς απαραίτητη η συζήτηση για θέματα σεξουαλικής υγείας και διαπροσωπικών σχέσεων. Στο κέντρο της συζήτησης αυτής είναι η έννοια της συναίνεσης.
Συνεργασία Εliza – UNICEF
Στο πλαίσιο της συνεργασίας του Εliza με τη UNICEF, το «ΣΩΜΑ» διαμορφώθηκε ως πανελλαδικό πρόγραμμα πρόληψης της σεξουαλικής κακοποίησης με πληθυσμό-στόχο τους εφήβους 12-18 ετών που διαμένουν σε δομές φιλοξενίας αιτούντων άσυλο στην ενδοχώρα.
Με έναρξη τον Δεκέμβριο του 2022 πραγματοποιήθηκαν 4 επιμορφωτικά σεμινάρια, από τον υπεύθυνο του προγράμματος, Χρήστο Γιάννακα, προς επαγγελματίες που εργάζονται σε δομές προστασίας ανηλίκων. Εκπαιδεύτηκαν συνολικά 30 επαγγελματίες από 10 διαφορετικές δομές φιλοξενίας αιτούντων άσυλο, συνθέτοντας διεπιστημονικές ομάδες προστασίας παιδιών. Οι συμμετέχοντες εκπαιδεύτηκαν στο επιστημονικό υπόβαθρο, τα εργαλεία και την μεθοδολογία του εργαστηρίου, ενώ τους δόθηκε σχετικό εγχειρίδιο, αναφορικά με την υλοποίηση του εργαστηρίου.
Αξίζει να σημειωθεί πως το πρόγραμμα προσαρμόστηκε με βάση τις ανάγκες, το αναπτυξιακό, κοινωνικό και θρησκευτικό υπόβαθρο των παιδιών σε κάθε δομή. Κατόπιν, οι διεπιστημονικές ομάδες των δομών κλήθηκαν να υλοποιήσουν τα εργαστήρια και να τα αξιολογήσουν με προτυπωμένα εργαλεία, ενώ ακολούθησε διαδικασία ανατροφοδότησης. Από τη δράση επωφελήθηκαν περισσότεροι από 100 έφηβοι.
Επόμενα βήματα
Με την ολοκλήρωση της διαδικασίας της αξιολόγησης και ανατροφοδότησης, στόχος είναι η δημιουργία ενός επιμορφωτικού υλικού σχετικού με τη σεξουαλική εκπαίδευση, προσαρμοσμένου στις ανάγκες και τις συνθήκες των δομών προστασίας ανηλίκων. Το υλικό αυτό θα αποτελεί οδηγό για κάθε επαγγελματία που στηρίζει τέτοιες δομές, ώστε να μπορεί να διαχειρίζεται αποτελεσματικά, αλλά και να προλαμβάνει, περιστατικά παιδικής προστασίας και ασφάλειας. Το υλικό αυτό θα αποτελέσει ένα καινοτόμο, τεκμηριωμένο εργαλείο προσέγγισης θεμάτων σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης και κακοποίησης σε αυτούς τους πληθυσμούς.
Ο Χρήστος Γιάννακας, Υπεύθυνος του Προγράμματος σημείωσε: «Όταν ξεκίνησα να σχεδιάζω το “εργαστήριο ΣΩΜΑ” ήξερα ότι θα έπρεπε να απευθύνεται στις ομάδες που το είχαν περισσότερο ανάγκη, σε αυτές δηλαδή που θα ήταν πιο δύσκολο τόσο θεωρητικά όσο και πρακτικά, να υλοποιηθεί. Η γνώση του σώματος και η προστασία αυτού δεν αποτελεί προνόμιο μόνο αυτών που είχαν την τύχη κοινωνικοοικονομικών συνθηκών. Είναι δικαίωμα κάθε παιδιού, και υποχρέωση δική μας να του παρέχουμε τη γνώση αυτή. Ένα από τα πιο δυνατά μας όπλα απέναντι στην κακοποίηση είναι η φωνή μας. Αυτό ισχύει τόσο για τους εφήβους, όσο και για κάθε ενήλικα. Οι εκπαιδεύσεις είχαν αμφίδρομη σχέση, έμαθα και εγώ με τη σειρά μου πολλά από τις εμπειρίες και την καθημερινότητα των ομάδων των δομών και τους ευχαριστώ πολύ για αυτό».
Το Γραφείο της UNICEF στην Ελλάδα συνεργάζεται με κρατικούς φορείς, ακαδημαϊκά ιδρύματα, την τοπική αυτοδιοίκηση, ανεξάρτητες αρχές καθώς και με οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, διασφαλίζοντας την προώθηση και εφαρμογή της διεθνούς Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού, στηρίζοντας μεταξύ άλλων πρωτοβουλίες και δράσεις για το δικαίωμα προστασίας των παιδιών από κάθε μορφή βίας και διάκρισης στην Ελλάδα. Ειδικότερα η UNICEF συνεργάστηκε με το Σωματείο Εliza για την προώθηση του Εργαστηρίου «ΣΩΜΑ» σε ομάδες επαγγελματιών που εργάζονται στο πρόγραμμα “All Children in Education” – “Όλα τα Παιδιά στην Εκπαίδευση”[3] μια πρωτοβουλία της UNICEF που συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση και υλοποιείται από σειρά εταίρων, σε συνεργασία με το Υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου και το Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων., με στόχο την ενίσχυση της συμπεριληπτικής εκπαίδευσης στη χώρα. Το εργαστήριο υλοποιήθηκε σε δομές φιλοξενίας αιτούντων άσυλο με κύριο στόχο την ενίσχυση της προστασίας των παιδιών και στο πλαίσιο της μη τυπικής εκπαίδευσης.
[1] Ο συγκεκριμένος όρος αναφέρεται στις Ελεγχόμενες Δομές Προσωρινής Φιλοξενίας Αιτούντων Άσυλο, ως Περιφερειακές Υπηρεσίες της Υπηρεσίας Υποδοχής και Ταυτοποίησης.
[2] CoE, 2012, Lanzarote Convention, Ινστιτούτο Υγείας του Παιδιού, Becan Study 2012
