Ένας χρόνος πέρασε από το ναυάγιο που μαύρισε τις ακτές του Σαρωνικού, συγκλόνισε τους κατοίκους της Αττικής και αναδείχθηκε ως αποτυχημένη άσκηση ετοιμότητας για την αντιμετώπιση μεγάλων ατυχημάτων στις θάλασσές μας.
Η μεγάλης έκτασης πετρελαιοκηλίδα που προκλήθηκε από τη βύθιση του δεξαμενόπλοιου «Αγία Ζώνη ΙΙ» μπροστά στο μεγαλύτερο λιμάνι της χώρας, μέσα σε λίγες ώρες απλώθηκε εκτός ελέγχου, ρυπαίνοντας τις παραλίες της Σαλαμίνας και του Σαρωνικού Κόλπου. Η πετρελαιοκηλίδα που καταγράφηκε ως η δεύτερη μεγαλύτερη από δεξαμενόπλοιο παγκοσμίως για το 2017, έκανε πραγματικότητα τον εφιάλτη του πετρελαίου.
Απέναντι σε αυτόν τον εφιάλτη, το WWF Ελλάς δεν έμεινε με σταυρωμένα τα χέρια. Στις 18 Σεπτεμβρίου, καταθέσαμε μήνυση κατά παντός υπευθύνου για παράβαση διατάξεων για την προστασία του περιβάλλοντος, ζητώντας μάλιστα – για πρώτη φορά στα ελληνικά χρονικά – την απόδοση ποινικών ευθυνών. Τρεις μήνες μετά το ναυάγιο και ενώ τα φώτα της δημοσιότητας είχαν μισοσβήσει, εμείς παραμείναμε στον τόπο του εγκλήματος και καταθέσαμε ειδική έκθεση με κάθε διαθέσιμο χρήσιμο στοιχείο για το θέμα, την οποία και υποβάλαμε στην 5η τακτική ανακρίτρια του Πειραιά ως συμπληρωματικό υπόμνημα. Η έκθεσή μας έδωσε στην ανακρίτρια όλα τα στοιχεία που είχαμε στη διάθεσή μας: χαρτογραφική αποτύπωση της ρύπανσης κατά τις πρώτες μέρες μετά από το ναυάγιο, δεδομένα για την οικολογική κατάσταση του Σαρωνικού, καθώς και όλη τη διαθέσιμη επιστημονική γνώση για τις οικολογικές επιπτώσεις και την αντιμετώπιση σημαντικών ατυχημάτων πετρελαιοκηλίδας παγκοσμίως.
Είναι ευτύχημα ότι η επιχείρηση καθαρισμού απέδωσε σύμφωνα τα στοιχεία του Ελληνικού Κέντρου Θαλάσσιων Ερευνών. Ωστόσο, αν και ακόμα δεν έχει ολοκληρωθεί η ανάκριση ώστε να απαγγελθούν κατηγορίες και να αρχίσουν να αποδίδονται ευθύνες, γίνεται προφανές ότι το πάθημα δεν μας έχει γίνει μάθημα. Τα σχέδια για εξορύξεις υδρογονανθράκων στις ελληνικές θάλασσες προχωρούν με ταχείς ρυθμούς. Σε κάποιες περιοχές μάλιστα (Κατάκολο) τα έργα αυτά είναι τόσο προωθημένα, ώστε βάσει των ανακοινωμένων χρονοδιαγραμμάτων της εταιρίας οι πρώτες (δοκιμαστικές) γεωτρήσεις αναμένονται εντός του 2019.
Η θαλάσσια περιοχή που έχει παραχωρηθεί στις πετρελαϊκές επιχειρήσεις για έρευνα και εξόρυξη πετρελαίου ή/και φυσικού αερίου καλύπτει σχεδόν 60.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα που εκτείνονται από τα βόρεια της Κέρκυρας, καλύπτουν σχεδόν το σύνολο του Ιονίου Πελάγους και φτάνουν ως τα δυτικά και νοτιοδυτικά της Κρήτης. Αυτήν την περιοχή, τα νερά, τα νησιά και τις ακτές της, οι περισσότεροι από εμάς τη γνωρίζουμε καλά. Ως τουρίστες, επισκέπτες ή – για τους πιο τυχερούς – κάτοικοι, έχουμε θαυμάσει τη φυσική ομορφιά και τον πλούτο της: οι θάλασσες αυτές είναι σπίτι – μεταξύ άλλων – για φάλαινες (φυσητήρες, πτεροφάλαινες και ζιφιούς), δελφίνια (ρινοδέλφινα, σταχτοδέλφινα, ζωνοδέλφινα), χελώνες καρέτα, μεσογειακές φώκιες, λιβάδια ποσειδωνίας και κοράλλια. Όλα αυτά τα μοναδικά είδη δεν είναι απλά ένας εντυπωσιακός φυσικός πλούτος, αλλά δείκτης ότι η θάλασσά μας είναι υγιής και αποτελεί τη ραχοκοκαλιά για την οικονομία μας.
Οι επιχειρήσεις που εποφθαλμιούν τις περιοχές αυτές φυσικά ελάχιστα ενδιαφέρονται για κάτι τέτοιο. Οι ίδιες άλλωστε έχουν επιδιώξει να εξορύξουν πετρέλαιο στην Αρκτική και τον Αμαζόνιο. Θα διατείνονται τη μακρά εμπειρία τους σε αντίστοιχα εγχειρήματα, την τήρηση της περιβαλλοντικής νομοθεσίας και τη χρήση της πιο εξελιγμένης τεχνολογίας. Η αλήθεια όμως είναι διαφορετική για τρεις κυρίως λόγους.
Πρώτον, τα νερά του Ιονίου και της Κρήτης είναι ανοιχτή θάλασσα με πολύ μεγάλο βάθος (το βαθύτερο σημείο της Μεσογείου βρίσκεται ΝΔ της Πύλου και ξεπερνά τα 5.000 μέτρα), καθιστώντας την έρευνα και εξόρυξη εξαιρετικά επικίνδυνη. Δεύτερον, οι εταιρίες που θα δραστηριοποιηθούν στην περιοχή (Exxon, Total, Repsol) έχουν βαρύ ιστορικό περιστατικών πετρελαϊκής ρύπανσης, αδιαφάνειας ή/και διαφθοράς. Τρίτον, η εξόρυξη πετρελαίου είναι ασύμβατη με τη (βιώσιμη) τουριστική ανάπτυξη, τη μεγαλύτερη πηγή εισοδήματος για τη χώρα.
Η ανάμνηση της πετρελαιοκηλίδας του ναυαγίου της Αγίας Ζώνης, έχει χαραχθεί ανεξίτηλα στη συλλογική μας μνήμη. Τι θα συμβεί στην περίπτωση ενός ακόμη μεγαλύτερου ατυχήματος, όχι στον Σαρωνικό, αλλά στην ανοιχτή θάλασσα, εκατοντάδες χιλιόμετρα μακριά από το επιχειρησιακό κέντρο της χώρας; Το μέγεθος του ρίσκου που αναλαμβάνουμε είναι αντιστρόφως ανάλογο με το όποιο πιθανό κέρδος. Είμαστε σίγουροι ότι θέλουμε να το αναλάβουμε;
*Η Θεοδότα Νάντσου είναι επικεφαλής πολιτικής και ο Δημήτρης Ιμπραήμ, υπεύθυνος θαλασσίου προγράμματος του WWF Ελλάς.
